Charakterystyka rozwoju mowy dziecka w wieku od urodzenia do 7 roku życia
Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju jego osobowości w ogóle. Dzięki rozumieniu poznaje ono otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, uczucia, przeżycia.
Jeśli proces rozwoju mowy dziecka przebiega prawidłowo, prawidłowo również przebiega proces myślenia, gdyż oba wymienione procesy łączą się z sobą bardzo ściśle.
Rozwój mowy dziecka
L. Kaczmarek (1982) wyodrębnia cztery okresy kształtowania mowy dziecka:
- okres melodii (od urodzenia do końca 1 roku życia)
- okres wyrazu (między 1. a 2. rokiem życia)
- okres zdania (2. a 3. rokiem życia)
- okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia).
1. Okres melodii.
Jest okresem przygotowawczym do opanowania systemu językowego i czynności mówienia.
Okres ten następuje wraz z urodzeniem się dziecka, które natychmiast po urodzeniu wydaje krzyk spowodowany pierwszym oddechem.
Około 2-3 miesiąca życia pojawia się u niemowląt głużenie. Głużenie jest przypadkowym wydawaniem różnego rodzaju dźwięków, najczęściej gardłowych i tylnojęzykowych. Nie jest to jeszcze mowa, ale nieświadomy trening narządów artykulacyjnych. Na uwagę zasługuje fakt występowania formy prewokalicznej-głużenia u wszystkich dzieci, nawet z ciężkimi wadami słuchu.
W drugim półroczu życia dziecka następuje pierwszy przełomowy moment z punktu widzenia kształtowania się mowy - pojawia się gaworzenie, które polega na wielokrotnym powtarzaniu przez dziecko dźwięków wytwarzanych przez nie oraz przez otoczenie. Gaworzenie jest ćwiczeniem słuchu.
Z kolei około 9 miesiąca życia dziecka pojawia się nie tylko zdolność naśladowania przypadkowych sylab - gaworzenie, ale także dziecko usiłuje naśladować słowa wypowiadane przez najbliższe osoby z otoczenia. Fakt ten określa się mianem echolalii.
Pod koniec pierwszego roku życia rozwija się rozumienie, które znacznie wyprzedza mowę samodzielną. Dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy
np. mama, baba, oraz spełnia proste polecenia. Rozwój mowy w tym okresie postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: fazie głużenia odpowiada umiejętność siadania; pierwszym wyrazom - pozycja pionowa, stawanie.
2. Okres wyrazu
Okres ten obejmuje drugi rok życia (1-2 r. ż.). Dziecko używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych. Wymawia znaczną liczbę spółgłosek np. [k, g, p, b, m, t, d, n, ś] czasem [ć]. Trudniejsze dla niego spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji, a grupy spółgłosek upraszcza, ułatwiając sobie w ten sposób kontakt werbalny z otoczeniem. Charakterystyczne dla okresu wyrazu jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. W tym okresie dziecko robi znaczne postępy w zakresie rozumienia wypowiedzi otoczenia.
3. Okres zdania
Okres ten przypada na drugi-trzeci rok życia dziecka. W okresie tym następuje gwałtowny rozwój słownictwa. Dwulatek w ciągu roku opanowuje około 1000 słów. Dziecko opanowuje podstawy gramatycznego systemu języka. Następują próby wypowiedzi 2-3 wyrazowych.
Słuch fonemowy jest na tyle wykształcony, iż dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, ale jeszcze nie potrafi prawidłowo jej wypowiedzieć. Zniekształcenie głosek należy tłumaczyć zbyt słabą jeszcze sprawnością artykulacyjną narządów mowy dziecka.
Dziecko powinno opanować już wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Opanowane spółgłoski to: p,b,m,f,v,ś,ć,ź,ń,k,g,ch,t,d,n,l,ł,j.
Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski: s,z,c,dz.
Wymienione głoski nie zawsze bywają pełnowartościowe, a czasem, zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach - bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi do wymówienia, ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych.
4. Okres swoistej mowy dziecięcej
Okres ten przypada na czas od trzeciego do siódmego roku życia dziecka. W dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwijana umiejętność budowania zdań złożonych oraz następuje dalszy rozwój artykulacji.
W wieku trzech, czterech lat utrwaleniu podlegają spółgłoski [s, z, c, dz]. Zwykle pod koniec czwartego roku zostaje opanowana spółgłoska r, która dotąd zastępowana była przez [j] lub [l]. Obserwuje się, że głoski: [sz,rz,cz,dż] bywają jeszcze zamieniane na: [s, z, c, dz] lub [ś, ź, ć, dź] .
Wypowiedzi dziecka pięcioletniego są już zrozumiałe nie tylko dla najbliższych. Głoski [sz,rz,czdż], które pojawiły się w czwartym roku życia dziecka, zaczynają się ustalać.Brak jest wyraźnych końcówek w wyrazach.
Wymowa dziecka sześcioletniego powinna już być poprawna pod względem artykulacyjnym, a w wieku siedmiu lat również prawidłowa pod względem gramatycznym i składniowym. Mowę w tym wieku powinien także cechować właściwy akcent, rytm i melodia.
Według B. Rocławskiego „ procent dzieci niepoprawnie wymawiających jest w klasie pierwszej stosunkowo wysoki (ok.30%). Wady i błędy wymowy mają duży wpływ na nauczanie pisania. Ważna jest dlatego dobra obserwacja wymowy dzieci rozpoczynających naukę czytania i pisania”.
Literatura:
- E.Minczakiewicz: Mowa- rozwój- zaburzenia- terapia, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1997
- L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1966.
- T.Bartkowska: Rozwój mowy dziecka przedszkolnego jako wynik oddziaływań wychowawczych rodziny i przeszkola, PZWS, Warszawa 1968.
- I. Styczek: Logopedia, PWN, Warszawa 1980.
- G. Demel: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1998.
- B. Rocławski: Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, WSiP, Warszawa,1982,str.118.
