Powrót z wygnania - początki zjednoczenia ziem polskich
W 1304 r. Łokietek na czele wojsk węgierskich i wiernych mu rycerzy polskich wracał do kraju z wygnania. Wojska jego posuwały się doliną Popradu, a następnie Dunaju, przeprawiły się przez Wisłę i zajęły gród Wiślicę. Wkrótce Łokietek stał się panem całej ziemi sandomierskiej. Opowiedziała się za nim znaczna część rycerstwa wielkopolskiego i kujawskiego. Rozpoczął przygotowania do zdobycia silnie umocnionego Krakowa. Wiosną 1306r. w lasach nieopodal Krakowa gromadziły się oddziały wierne Łokietkowi. Legenda głosi, że on sam ukrywał się w tym czasie w grotach w pobliżu Ojcowa. Ogromne te groty mogące pomieścić znaczne liczby wojsk zastępowały Łokietkowi Zamek Wawelski. 15 maja 1306 r. ludzie z grot i lasów zdobyli zamek na Wawelu. 1 września 1306 r. odbył się w Krakowie wielki wiec z udziałem rycerstwa Małopolski, Wielkopolski i ziemi sieradzkiej, na którym uznano Łokietka prawdziwym władcą. Odtąd Kraków stał się stolicą państwa Łokietka. Książę obdarzył miasto licznymi przywilejami, a zwłaszcza bogatych mieszczan. Kupcy krakowscy uzyskali wówczas prawo składu towarów. Był to jednak początkowy i trudny etap zjednoczenia ziem polskich. Władza jego ograniczała się chwilowo do ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Wkrótce zajął Sieradz i Łęczycę oraz wkroczył na rodzinne Kujawy. Poza jego władzą znajdowały się inne prastare ziemie polskie: Wielkopolska, ziemia lubuska, Śląsk, a książęta mazowieccy nie uznawali jego władzy. Ponadto niepewne było także Pomorze Gdańskie, Pomorze Zachodnie, zaś Śląsk stanowił lenno czeskie.
Zdrada Święców oraz zwycięstwo Brandenburczyków
Niedługo przebywał Łokietek na zamku krakowskim po powrocie wygnania. Doszły bowiem do niego niepokojące wieści z Pomorza Gdańskiego o poczynaniach tutejszych wielmożów oraz agresywnych zamiarach Brandenburczyków. Dzielnica ta słynęła ze swoich bogactw, a przede wszystkim bardzo dobrej ziemi w dolnym biegu Wisły. Wielkie znaczenie dla Polski posiadało bogate miasto Gdańsk, które było "oknem na świat" z racji posiadania portu morskiego. W 1306 r. przybył Łokietek na Pomorze, aby umocnić tam swe panowanie, ukrócić samowolę możnowładców rozstrzygnąć sprawy sporne. Najważniejsze urzędy pomorskie obsadził ludźmi sobie oddanymi. Na początku 1307 r. wrócił do Krakowa. Niezadowoleni Święcowie postanowili obalić panowanie księcia polskiego na Pomorzu i w zamian za nadanie ziemi oraz urzędów latem 1307 r. zawarli z margrabiami brandenburskimi układ o przekazaniu pod ich zwierzchnictwo swoich ziem. Łokietek dowiedziawszy się o zdradzie wyruszył z Krakowa na czele zbrojnej wyprawy na Pomorze. Pochwycił i uwięził Piotra Święca na zamku w Brześciu Kujawskim. Jako namiestników zostawił na Pomorzu swoich bratanków Kazimierza i Przemysła. Poważne sprawy zmusiły go do szybkiego powrotu do Krakowa. Latem l308 r. spadło na Gdańsk i całe Pomorze Wschodnie wielkie nieszczęście. Na Pomorze wkroczyli na czele silnej armii margrabiowie brandenburscy pustosząc i niszcząc wszystko leżące na trasie ich przemarszu, w kierunku Gdańska. Gdańsk nie stawił oporu najeźdźcom. Bogaci mieszczanie przedkładali własne interesy nad interesy kraju. Prawie beznadziejna sytuacja nie załamała obrońców grodu. Mimo ogromnej przewagi wrogów ani myśleli o oddaniu grodu Brandenburczykom. Wkrótce też obrońcom zaczęła kończyć się żywność. Książę choć zdawał sobie sprawę z konieczności swej obecności na Pomorzu, to jednak sytuacja nie pozwalała mu na opuszczenie Małopolski. Za radą przeora zakonu dominikanów Wilhelma polecił Boguszy, aby w jego imieniu wezwać na pomoc Krzyżaków.
